Opis problemu
Rozbudowa potencjałów wojskowych państwa zawsze wiązała się z obciążeniami ekonomicznymi. Społeczeństwa w zasadzie zdają sobie sprawę, że obciążenie to jest rodzajem wspólnej obywatelskiej inwestycji, która zapewnia poprawę pozycji państwa w stosunku do innych społeczeństw uznawanych za agresywne. W szczególności mogłoby to oznaczać dostępność opcji wojny prewencyjnej lub restytucyjnej. Intensywne i dynamiczne uzbrojenie zawsze stwarza pokusę wykorzystania tej inwestycji zbrojeniowej poprzez inicjację tzw. wojny błyskawicznej (Blixtkrig Hitlera czy Specjalna Operacja Wojskowa Putina). W latach 30. ubiegłego wieku szybkie zdobycie przez tzw. państwa Osi dużej przewagi militarnej w Europie i na Dalekim Wschodzie podsyciło planowanie przez nie agresji. Tak działa podświadomość wszystkich społeczności: Osiągnięcie niekontrolowanej przewagi militarnej automatycznie zwiększa tendencję do rozszerzania przestrzeni własnej dominacji czy to poprzez szantaż polityczny, czy też bezpośrednią kampanię militarną, na przykład w celu przejęcia kontroli nad zasobami przeciwnika. Kształtuje się, a następnie łatwo propaguje przekonanie, że przewagę militarną należy szybko wykorzystać, zanim przeciwnikom uda się dozbroić. Takie myślenie było także typowe na początku zimnej wojny w latach 40-tych i 50-tych XX wieku.
Po raz pierwszy pod koniec lat 70-tych zdano sobie sprawę z daremności ponoszenia ogromnych nakładów na stosunkowo szybko starzejący się (ze względu na intensywną wzajemną rywalizację) sprzęt i systemy wojskowe.
Od lat 80-tych ubiegłego wieku sytuacja uległa istotnej zmianie: dwubiegunowy świat zdominowany ryalizacją pomiędzy dwoma blokami krajów o konkurujących ze sobą systemach politycznych stał się obecnie światem wielobiegunowym. Zainicjowali go przywódcy byłego dwubiegunowego świata – Stany Zjednoczone i rozpadającego się ZSRR (USA i Rosja nadal dysponują ponad 90% światowego potencjału broni nuklearnej).
Świat wielobiegunowy oznacza w ogólności wzrost znaczenia lokalnych stosunków międzynarodowych, a w przypadku ich braku wzrost ryzyka konfliktów lokalnych. Zmniejszenie zależności państw od jednego z dwóch światowych przywódców lub od jednego z nowych przywódców (głównie Chin) budzi rosnące ambicje i aktywność lokalnych władców oraz sprawia, że na powierzchnię wychodzą lokalne konflikty interesów. Jednak pokusa czerpania korzyści z szybkiej budowy przewagi militarnej pozostaje aktualna, nawet lokalnie.
Światowy przemysł zbrojeniowy nie spotykał się już w ciągu ostatnich 30 lat z równie ostrym podziałem rynku jak w czasie zimnej wojny, lecz stosował własne lokalne kodeksy etyczne. Z drugiej strony naturalnym interesem przemysłu zbrojeniowego jest pozyskanie korzystnych kontraktów zbrojeniowych, które oznaczają sprzedaż za ogromne sumy pieniędzy.
Należy tu jednak zwrócić uwage na fakt, że może wystąpić negatywny skutek takiej sprzedaży bezpośredniej „za gotówkę”. Fizyczna realizacja zakupu stanowi dla państwa kupującego dodatkową motywację do wykorzystania osiągniętej przewagi militarnej, zwłaszcza jeśli sprzęt nabywany jest za granicą, zwykle bez wystarczającego wsparcia umowami ofsetowymi, licencyjnymi i serwisowymi. Z drugiej strony, jeśli minie zagrożenie obcą agresją lub (co gorsza) zmieni się schemat zagrożeń i zakupiona broń nie będzie już aktualna, wówczas państwo kupujące ma ograniczone możliwości dozbrojenia z powodu wyczerpania środków finansowych ze względu na wcześniejsze inwestycje w przestarzały sprzęt. (Wiadomo, że niezbędne środki finansowe mogą być rozdysponowane nierównomiernie).
Obecna praktyka dużych, długoterminowych zakupów przez państwa charakteryzuje się wysokimi kosztami, i niejednokrotnie brakiem umów ofsetowych, licencyjnych i serwisowych. Tymczasem technologia się starzeje, powstają nowe potrzeby obronne, które nie zaspokajane skutkują przyszłą dewaluacją bezpieczeństwa państwa..
Rozwiązanie
Analizując powyższe z perspektywy celów zrównoważonego rozwoju, UE i Organizacja Narodów Zjednoczonych, w porozumieniu z Bankiem Światowym i innymi światowymi organizacjami finansowymi powinny opracować i promować na szeroką skalę mechanizm leasingu sprzętu wojskowego w celu szybkiego regionalnego równoważenia potencjału militarnego w sytuacjach, w których jedna strona konfliktu dysponuje dużym potencjałem przemysłowym lub finansowym, a druga jest go pozbawiona. Szybka fizyczna możliwość pozyskania defensywnego sprzętu wojskowego dla krajów chcących stłumić/ochłodzić rosnącą agresję lub agresywne plany swoich sąsiadów jest nieoceniona: radykalnie zwiększa się potencjał militarny zagrożonego państwa, zapobiegając natychmiastowemu konfliktowi zbrojnemu i dając czas na rozwiązania polityczne przy pomocy organizacji globalnych. Zmniejsza się potrzeba zaangażowania sił i środków wojskowych wiodących militarnie krajów i organizacji (np. NATO) w celu rozwiązania konfliktu. Koncentracja broni w obszarze potencjalnego konfliktu ma z definicji charakter tymczasowy i ogranicza się do zdobycia czasu na rozwiązanie konfliktu przez krajowe i międzynarodowe think-tanki w celu zarządzania sytuacją raczej poprze potencjał intelektualny niż „darwinistyczną” walką. Eliminowane są koszty odbudowy powojennej. Ważną zaletą takiego mechanizmu leasingu jest ograniczenie nadmiernej koncentracji uzbrojenia, gdyż koszty stają się kosztami bieżącymi, a nie kosztami kapitałowymi. W ten sposób państwa stają się bardziej zainteresowane rozwiązaniem konfliktu i ustanowieniem stabilności, wypracowaniem zakontraktowanego bezpieczeństwa, a nie „konsumpcją” masowych inwestycji sprzętowych przez jednostronną agresję militarną. Broń nieużywaną lub rzadko używaną można zwrócić sprzedawcy i ponownie wydzierżawić innym zagrożonym krajom. Niezbędne jest tu rozbudowanie mechanizmów finansowych ubezpieczenia leasingu.
Należy podkreślić, że propozycja dotyczy zdolności operacyjnej. Taki mechanizm leasingu broni musi zostać starannie dostrojony i uzgodniony na poziomie globalnym pomiędzy największymi aktorami sfery politycznej, finansowej i przemysłowej, aby ściśle spełniać cel polegający na wdrożenia automatycznego łatwego w obsłudze mechanizmu zapobiegania niekontrolowanym konfliktom zbrojnym. Przemysł zbrojeniowy dzięki uruchomieniu nowych procedur finansowych będzie mógł osiągać dodatkowe zyski poprzez kapitalizowanie napięć popytu i podaży na rynkach wtórnych. Propozycja także zaktywizuje rynki finansowe właśnie w zakresie rozbudowywania i ubezpieczania leasingu.
Na poziomie UE akceptacja i zmiana podejścia w kierunku większej elastyczności, dokładności, pomocniczości i rozwoju finansowego w zakresie odpowiedzi militarnej na agresywne plany zapewni przywództwo U|E na poziomie globalnym.
Propozycja została przedłożona Konferencji w Sprawie Przyszłości Europy 2021. Nie została jednak zaakceptowana do dalszego procedowania.
Projekt oczywiście wymaga wielowymiarowych badań wykonalności. Chodzi o ustalenie najbardziej interesujących segmentów rynku, analizę możliwych zabezpieczeń transakcji, określenie warunków organizacyjnych i technicznych zapewnienia pełnej gotowości leasingowanego sprzętu, działania rynków wtórnych i inne.
Jacek Gancarson
